الوقت- با تشدید درگیری بین گروههای وابسته به تحریرالشام و سایر اقلیتها در مناطق مختلف سوریه، بررسی اوضاع سیاسی و امنیتی این کشور به دستورکار اصلی همسایگان تبدیل شده است. در این راستا، «امان» پایتخت اردن روز یکشنبه (19 اسفند) میزبان نشستی با حضور وزرای خارجه کشورهای اردن، سوریه، لبنان، عراق و ترکیه بود.
در این نشست، شرکت کنندگان در بیانیه پایانی که شامل 11 بند بود، بر حمایت از تلاش‌ها برای بازسازی سوریه و بسیج حمایت بین‌المللی برای پروژه‌ها با هدف بهبود زودهنگام اوضاع تاکید کردند.
حاضران در این نشست، خواستار لغو تحریم‌های سوریه برای بازسازی آن و تقویت همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری به ویژه در حوزه‌های انرژی و حمل و نقل تاکید کردند.
آنها بر آماده سازی شرایط برای بازگشت امن و پایدار پناهندگان سوریه و عمل کردن جامعه بین‌الملل به مسئولیت‌های خود نیز تاکید کردند.
در این بیانیه تاکید شد که نشست دوم در ترکیه طی ماه آوریل برای پیگیری اجرای این مصوبات برگزار خواهد شد.
دیدگاه متفاوت کشورها نسبت به تمامیت ارضی سوریه
یکی از موضعات اساسی که در نشست امان مطرح شد، حمایت از تمامیت ارضی سوریه بود که حاضران تاکید کردند امنیت و ثبات سوریه پایه‌ای برای امنیت و ثبات در منطقه است و تمام تلاش‌ها و گروه‌هایی که امنیت، حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه را هدف قرار داده‌اند، محکوم می‌شوند.
در این نشست، شرکت کنندگان تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک سوریه را که حفظ تمامیت ارضی این کشور را تهدید می‌کند، محکوم کرده و خواستار خروج اشغالگران و احترام به توافق آتش‌بس سال ۱۹۷۴ بین سوریه و اسرائيل شدند.
با اینکه ظاهرا همه اعضا این اصل بنیادین را پذیرفته‌اند اما درباره این مسئله باید گفت که همسایگان سوریه، اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند که راه رسیدن به اجماع را سخت می‌کند.
کشورهای عربی به دلیل اینکه سوریه بخشی از جهان عرب است، سعی دارند تمامیت ارضی این کشور را به شکل فعلی حفظ کنند. عراق از تمامیت ارضی سوریه حمایت می‌کند و مخالف هرگونه تجزیه این کشور است.
اردن به دلیل هم‌مرزی با سوریه و نگرانی از قاچاق سلاح و مواد مخدر، از حفظ تمامیت ارضی سوریه حمایت می‌کند. با قدرت‌گیری گروههای تروریستی در دمشق، اردن نگران نفوذ این گروهها به مناطق مرزی و گسترش بی‌ثباتی در خاک خود است.
علاوه‌براین، اردن و عراق همچنین از روند اشغالگری رژیم صهیونیستی نگرانند و تلاش می‌کنند تا به هر نحوی شده تمامیت ارضی سوریه را به شکل کنونی حفظ کنند، زیرا این توسعه‌طلبی ارضی صهیونیستها از زمان آخرین جنگ اعراب و اسرائیل سابقه نداشته و وضعیت سوریه نشان داد که بی‌ثباتی در کشورهای عربی بهترین فرصت برای سران تل‌آویو است تا پروژه «نیل تا فرات» را محقق کنند.
از آنجا که رژیم صهیونیستی برای سرزمین موعود خود هیچ حد و مرزی را در نظر نگرفته و تاکنون مرزهای بین‌المللی تثبیت شده نیز نداشته، همین مسئله اعراب را به وحشت انداخته است. نابراین، با توجه به تحولات اخیر خاورمیانه و طرح نتانیاهو برای تاسیس «اسرائیل بزرگ»، این نگرانی وجود دارد که صهیونیستها پس از سوریه، سودای اشغالگری در اردن و عراق را داشته باشند.
لبنان نیز به دلیل نزدیکی با سوریه از تمامیت ارضی این کشور حمایت کرده و مخالف هرگونه دخالت خارجی است، زیرا از سرایت ناامنی‌ها به داخل لبنان نگران است.
در نقطه مقابل، ترکیه با اینکه به‌طور رسمی از حفظ تمامیت ارضی سوریه حمایت می‌کند اما اولویت آن مهار کردها و جلوگیری از تشکیل یک منطقه خودمختار کرد در شمال سوریه است. ترکیه از یک دهه پیش به بهانه مقابله با گروههای تجزیه‌طلب کُرد، حضور نظامی خود را در شمال سوریه تحکیم بخشیده و اکنون که گروههای شورشی به قدرت رسیده‌اند سعی دارد از این وضعیت برای رسیدن به اهداف جاه‌طلبانه خود استفاده کند.
ترکیه قصد دارد با کمک گروههای مسلح تحت امر خود با یورش به مناطق تحت کنترل کردها، بسیاری از این شهرها را به تصرف خود درآورده و تهدیدات امنیتی را از مرزهای خود دور کند، اما این سیاست مداخله‌گرایانه بیش از آنکه به بازگشت ثبات کمک کند به ناامن شدن بیشتر سوریه منجر خواهد شد.
برای اردن، عراق و لبنان مهم است که دولتی قدرتمند در سوریه حاکم باشد تا بتواند در برابر اشغالگری اسرائیل بایستد ولی ترکیه دوست دارد دولت مرکزی ضعیف در سوریه وجود داشته باشد تا بتواند حضور نظامی خود را توجیه کرده و مناطق تحت نفوذ در شمال سوریه برای خود ایجاد کند.
خوانش متفاوت از تروریسم
یکی از موضوعاتی که در نشست اَمان مطرح شد، محکومیت تروریسم در تمام اشکال آن و همکاری در مبارزه با آن از طریق اقدامات نظامی، امنیتی و فکری، و راه‌اندازی یک مرکز عملیات مشترک برای هماهنگی و همکاری در مبارزه با گروه تروریستی داعش و حمایت از تلاش‌ها و پلتفرم‌های کاری منطقه‌ای و بین‌المللی بود، اما در این مورد به خصوص هم همسایگان سوری خوانش متفاوتی دارند.
ترکیه تنها گروههای کُرد سوریه را مصداق بارز تروریست می‌داند که باید برچیده شوند ولی در برابر 37 گروه شورشی مستقر در دمشق، چنین دیدگاهی ندارد و از آنها برای تشکیل حکومت حمایت می‌کند. چیزی که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه بار دیگر در نشست امان، آنرا یادآور شد و با اینکه بر لزوم پرهیز همه اقشار مردم سوریه از درگیری تأکید کرد اما حزب کارگران کردستان "پ.ک.ک" را دشمن مشترک عراق، سوریه و ترکیه دانست تا نشان دهد که آنکارا به هیچ وجه حاضر نیست در برابر گروههای کرد مماشات به خرج دهد. این درحالی است که نیروهای دموکراتیک سوریه که ترکیه آنها را تروریست خطاب می‌کند، روز یکشنبه با دولت موقت سوریه، تفاهم نامه امضا کردند که بر اساس آن، نیروهای کرد در ساختارهای امنیتی و سیاسی سوریه ادغام خواهند شد.
اردن و عراق هم گروه‌هایی مانند تحریرالشام را که گرایشات اسلام‌گرایانه و اخوانی در منطقه دارند، تهدیدی برای امنیت ملی خود قلمداد می‌کنند و الآن که این گروه رهبری مخالفان را برعهده دارد نگرانی‌هایی نسبت به عملکرد آن در آینده دارند.
برای اردن که بیخ گوش سوریه قرار دارد، تعدد احزاب در داخل سوریه و منافع متضاد کشورهایی که بر سر سهم خود از "کیک سوریه" می‌جنگند، می‌تواند امنیت ملی اردن را تهدید کند و هزینه‌های اقتصادی زیادی را به این کشور تحمیل کند. با توجه به اینکه صدها نیروی تکفیری اردن در جنگ داخلی سوریه حضور داشتند، رهبران اَمان نگران هستند که این نیروها با تاثیرپذیری از پیروزی مخالفان سوری، سناریوی مشابهی را در داخل اردن آغاز کنند.
اردن همچنین نگران افزایش قاچاق مواد مخدر از خاک سوریه به اردن است و این نگرانی با قدرت گیری تروریستها در سوریه بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته است.
عراق که سایه تهدیدات را بیخ گوش مرزهای خود احساس می‌کند، نگران است که عناصر وابسته به تحریرالشام بار دیگر زمینه را برای جولان مجدد تروریستها در عراق فراهم کنند.
لبنان هم تروریسم را تهدیدی برای ثبات داخلی خود می‌داند، به‌ویژه به دلیل حضور گروههای افراط‌گرا در مناطق مرزی و خطر سرایت بحران سوریه به داخل لبنان.
در میان این نگرانیهای جدی، ترکیه نشان داده که شریک قابل اعتمادی برای مبارزه با تروریسم نیست. ترکیه همواره با اسم رمز تروریسم به دنبال مداخله‌گری در امور کشورهای همسایه است و در یک دهه گذشته در عراق و سوریه با تهدید خواندن برخی گروههای تجزیه طلب برای امنیت ملی، جای پای خود را در این کشورها تثبیت کرده است. ترکیه اکنون با قدرت گیری گروههای مسلح در سوریه، تهدیدی از جانب این گروهها احساس نمی‌کند ولی برای عراق و اردن ماجرا فرق می‌کند و آنها نگران تهدیدات امنیتی ناشی از سوریه هستند. چرا که تحریرالشام در سه ماه گذشته با جنایت‌هایی که علیه اقلیتهای سوری مرتکب شده است، ثابت کرد که گزینه قابل اعتمادی برای حکمرانی نیست.
بنابراین، اکنون عامل اصلی بی‌ثباتی در سوریه خود گروههای تروریستی هستند که به بهانه مقابله با بقایای رژیم سابق، غیرنظامیان را قتل‌عام می‌کنند. از اینرو، اگر تحریرالشام و عناصر وابسته به آن از سوی جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته شوند، بعید نیست که به طور قانونی و سیستماتیک پروژه کشتار مخالفان را اجرایی کنند.
ترکیه و تحریرالشام برنده نشستهای منطقه‌ای
با اینکه کشورهای عربی برای کاستن از نگرانیهای امنیتی خود از جانب گروههای تروریستی سوری، در نشستهای منطقه‌ای پیرامون سوریه حاضر شده بودند و کماکان چشم‌انداز تحولات سیاسی و امنیتی این کشور را مثبت ارزیابی نمی‌کنند، اما اینگونه نشستها برای ترکیه و دولت موقت ابومحمد الجولانی برگ برنده به شمار می‌رود تا بتوانند برنامه‌های جاه‌طلبانه خود را عملی کنند.
پذیرش رهبران تحریر الشام در نشستهای منطقه‌ای (همانند حضور الجولانی در نشست اتحادیه عرب و اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت در نشست اردن) به معنای تغییر جایگاه این گروه از یک سازمان تروریستی به یک بازیگر سیاسی مشروع خواهد بود، آنهم در حالی که هیچ اقدامی برای اجرای شعارهای دفاع از حقوق بشر، جلوگیری از کشتار، مقابله با داعش و تشکیل حکومت فراگیر و خلع سلاح گروههای ریز و درشت تکفیری نکرده است.
ترکیه هم که روابط قوی با تحریرالشام دارد، می‌تواند از این وضعیت برای گسترش نفوذ خود در سوریه استفاده کند. ترکیه همیشه به دلیل حمایت از گروههای تروریستی در سوریه به ویژه تحریرالشام، تحت فشار بوده است و به همین دلیل حضور رهبران این گروه در نشستهای منطقه‌ای به معنای پذیرش نقش ساسی آن و در نتیجه کاهش فشارهای دیپلماتیک به ترکیه است. بنابراین، اگر تحریرالشام به عنوان یک طرف موثر در نشستها مشارکت کند، این امر به معنای پذیرش نقش ترکیه به عنوان بازیگر کلیدی در مدیریت تحولات داخلی سوریه خواهد بود.
درکل، تضاد منافع همسایگان و بازیگران ذینفع در سوریه نه تنها گرهی از مشکلات این کشور باز نمی‌کند بلکه با مداخلات خارجی، بی‌ثباتی کماکان ادامه خواهد یافت و تنها پیروز این میدان، رژیم صهیونیستی است که از این وضعیت برای اجرای برنامه‌های توسعه‌طلبانه خود استفاده خواهد کرد.
